Dnia 25.01.2023 r. do Sejmu trafił rządowy projekt zmiany m.in. Kodeksu cywilnego i Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – pod kątem prawa spadkowego.
W ramach projektowanych zmian proponuje się:
- Dodanie dwóch przesłanek uznania za niegodnego dziedziczenia (niealimentacja, uchylanie się od obowiązków rodzinnych)
W obecnym stanie prawnym, spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, jeżeli ten:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Projekt zakłada dodanie dwóch kolejnych przesłanek niegodności, a mianowicie, gdy spadkodawca:
4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka
Podchodząc krytycznie do ww. propozycji warto zwrócić uwagę, że uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem umyślnym (art. 209 kodeksu karnego). Może zatem zastanawiać celowość wprowadzenia przepisu, wobec istniejącej już przesłanki dopuszczenia się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
Co do drugiej dodawanej przesłanki, w mojej ocenie w praktyce istnieć będzie trudność w zakresie udowodnienia zaistnienia niegodności – okoliczności, które są przedmiotem przesłanki dotyczą stricte wewnętrznych relacji – rodzicielskich czy małżeńskich – mogą być trudne do obiektywnego ustalenia przez osoby zainteresowane ustaleniem niegodności dziedziczenia.
- Ograniczenie kręgu spadkobierców, w sytuacji dojścia do dziedziczenia zstępnych dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadku (wykluczenie dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy)
W uzasadnieniu wskazuje się, że od nowelizacji k.c. dodającej do kręgu spadkobierców dziadków spadkodawcy i ich zstępnych, zaczął się proces sukcesywnego wydłużania czasu trwania postępowań spadkowych oraz ilości spraw dot. oświadczeń o przyjęciu czy odrzuceniu spadku oraz zezwoleń sądu rodzinnego na dokonanie tych czynności w imieniu małoletnich powołanych do dziedziczenia.
Przyczyn powyższego stanu rzeczy projektodawca doszukuje się w zbyt szeroko zakreślonym kręgu spadkobierców ustawowych i związanym z tym obowiązkiem sądu spadku poszukiwania dalekich zstępnych spadkodawcy.
Projekt ustawy przewiduje ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych w sytuacji dojścia do dziedziczenia zstępnych dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadku – do dzieci tych dziadków, czyli rodzeństwa rodziców spadkodawcy, oraz dzieci tego rodzeństwa. Wyłączeni od dziedziczenia zostaną natomiast dalsi zstępni dziadków spadkodawcy,
- Zawieszenie biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego, gdy trwa postępowanie o zezwolenie na dokonanie czynności
W projekcie ustawy przewidziano, że bieg 6-miesięcznego terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego będzie ulegał zawieszeniu na czas trwania postępowania w przedmiocie uzyskania zgody sądu na dokonanie tej czynności przez rodziców (prawnych opiekunów) dziecka.
Zmianę należy zaaprobować, gdyż w istocie uzyskanie zezwolenia na dokonanie czynności w imieniu małoletniego w terminie krótszym niż 6 miesięcy, przy obecnym tempie rozpoznawania spraw sądowych, najczęściej bywa zagrożone.
- Brak konieczności uzyskiwania zezwolenia na odrzucenie spadku, gdy spadek odrzucił rodzic
Wraz z wyżej opisaną zmianą dotyczącą złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, w imieniu dziecka proponuje się również zmianę Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Projekt ustawy wprowadza regulację wyłączającą konieczność uzyskania zezwolenia sądu na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, gdy czynność polega na odrzuceniu spadku przez rodzica w imieniu dziecka, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu w tym zakresie również przysługuje władza rodzicielska, albo jest dokonywana wspólnie, a dziecko jest powołane do dziedziczenia w wyniku uprzedniego odrzucenia spadku przez któregokolwiek z rodziców.
Zgoda sądu będzie jednak wymagana, jeśli inny zstępny rodziców tego dziecka przyjmuje spadek.
Jak wskazuje projektodawca, założeniem leżącym u podstaw opisywanego rozwiązania jest swoiste domniemanie faktyczne, że spadek odrzucony przez rodzica powołanego do spadku jest najprawdopodobniej zadłużony i kwestia jego odrzucenia w imieniu dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską tego rodzica nie musi być poddawana ocenie sądu.
